counter KİŞİ ŞUAN SİTEDE
   
  COĞRAFYA ve BİZ
  DÜNYA'MIZIN HAREKETLERİ(yeni)
 

 

Çok değil, birkaç yüzyıl öncesine kadar, dünya, "evrenin odak noktası" sanılır, bütün güneş sisteminin dünya çevresinde döndüğü düşünülürdü. Bunun böyle olmadığını bilen kimi bilim adamı sus-pus oturdu, kimi de karşı çıkıp kellesini yitirdi.

Bugünse, dünyanın "sabit" olmayıp, 8 ayrı set içinde hareket ettiği, yer değiştirdiği biliniyor.

Şöyle bir göz gezdirelim bu hareketlere... Ne dersiniz?

 

 

1. KITA KAYMASI:

"Kıta"ya da "anakara" dediğimiz kara kitlelerinin dev kaya tabakalarının üstüne yerleştiği,bunlarınsa okyanusun bazalt tabanı üstünde hareket ettiği bilinmekte... Yapılan hesaplamalara göre, yılda 3 ilâ 20 santimlik bir yer değiştirme, bir "kayma" söz konusu... Jeologlara göre, bundan 230 milyon yıl öncesine kadar dünyada tek bir kara parçası varmış. "Pangaea" olarak anılırmış bu süper-kıta... O tarihte, tam kestirilemeyen, nedenlerle bu süper-kıtanın bazı bölümlerini su basmış, bazı yerleri okyanus tabanına çökmüş ve böylece ortaya bugünkü kıtalar çıkmış... Kıtaların hareketi bugün de sürmekte... Örneğin, Kuzey Amerika kıtası, yılda 8 santimetre hızla, Avrupa kıtasından uzaklaşmakta, batıya hareket etmekte... Kristof Kolomb'un 1492 yılında aştığı Atlas Okyanusu, bugün, 36-37 metre daha geniş kısacası...

 

 

2. DÜNYANIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNMESİ:

Dünyanın sekiz hareketi içinde çıplak gözle seçilebilen, görülebilen tek hareket, kuşkusuz, dünyanın kendi ekseni çevresinde dönmesi... Geceleri ve gündüzleri yaratan bu hareketi, güneşin ve ayın doğuş yada batışına bakarak izlemek mümkün... Ekvatordan yapılan ölçümlere göre, dünya kendi ekseni çevresindeki dönüşünü saatte yaklaşık 1670 kilometre hızla, yine yaklaşık 24 saat içinde tamamlıyor. Ama, okyanuslardaki gel-git hareketlerinin dünyanın toprak yüzeyi üstünde oluşturduğu sürtünme etkisinin sonucunda, dünyanın kendi ekseni çevresindeki dönüş hızı her yüzyılda bir 1/1000 saniye oranında yavaşlıyor. Bir başka deyişle, insanın ilk ataları yeryüzünde 2 milyon yıl önce boy gösterdiklerinde, dünya kendi ekseni çevresindeki dönüşünü 20 saniye daha önce tamamlıyormuş.Yani, o zamanın günleri 20 saniye daha kısaymış bugüne, göre...

3. DÜNYA EKSENİNİN HAREKETİ: 

Bilindiği gibi, dünya tam bir "küre" değil... Ekvator yöresinde az-biraz şişkinliği var. Bu yüzden de, ekseni çevresinde, örneğin bir bilye gibi değil de bir topaç gibi dönmekte... Güneş ve ay çekimlerinin etkisiyle oluşan bu dönüş biçimi içinde, dünya ekseninin kuzey ucu, yani Kuzey Kutbu, işaret parmağıyla havada çizilen daire gibi bir daire çizmekte... Dairenin iki ucunun kavuşabilmesi içinse, 26.000 yıl gerekmekte... Bu dönüşün etkisiyle, dünyanın öteki yıldızlara göre konumunun da değiştiği bu arada biliniyor. Yapılan hesaplara göre, İ.S. 14.000 yılına gelindiğinde,"Kuzey Yıldızı" olarak, Polaris'in yerini Vega Yıldızı almış olacak...

4. KUTUP HAREKETLERİ: 

Yerkürenin kayalık kısımlarının, Kuzey ve Güney Kutupları karşısında, bir tür "daire" çizerek konum değiştirdikleri de biliniyor artık... Üç ilâ on-beş metre arasında değişiyor, çizilen bu dairenin çapı... Varlığını ilk keşfeden bir Massachussetts'li işadamından esinlenilerek "Chandler Hareketi" olarak anılan bu kıpırdanma, belli bir noktanın ekvatora uzaklığını hesaplamada kullanılan hayalî "enlem" çizgilerini,dönüş süresi olan 14 ay içinde, 1 metre kadar kaydırabiliyor.

5. DÜNYANIN GÜNEŞ ETRAFINDA DÖNMESİ: 

Dünyanın güneş etrafında çizdiği yörünge, geometrik şekil olarak, "elips" biçiminde... Eliptik yörüngede dünyanın ulaştığı hız saniyede 3060 kilometre ya da saatte yaklaşık 110 bin kilometre... "Yıl" adı veriliyor, bu dönüşün başlama ve bitim noktaları arasında kalan süreye... Gökbilimciler gerçi değişik "yıl" sınıflandırmaları yapmaktalar, ama, en bilineni "tropikal yıl"... Mevsimler üstüne hesaplanan, iki ilkbahar ekinoksu (ör. 21 Mart 1981-21 Mart 1982) arasında geçen süreyi esas alan, 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniye süren bir dönüş bu... "Tropikal yıl" net olmadığı, yani sabit sayıda günü olmayıp saat, dakika ve saniyelere' bölündüğü için, tropikal yılın takvim yılıyla bağdaştırılması için, her dört yılda-bir, "366 günlük yıl" icat edilmiş gökbilimcilerce.

6. GÜNEŞ SİSTEMİNİN YILDIZ SİSTEMİ İÇİNDEKİ HAREKETİ:

Samanyolu yıldız sisteminin bu yöredeki komşu yıldızlarına göre, güneşimiz ve onun oluşturduğu güneş sistemi, saniyede 20 ya da saatte 69.000 kilometre hızla, Lyra yıldız sistemindeki Vega yıldızına doğru yol almakta...

7. YILDIZ SİSTEMİNİN MERKEZİ ETRAFINDA DÖNÜŞ: 

Dünyamızın yer aldığı güneş sistemi, Samanyolu'nun iki spiral kolundan birinin içinde, merkezinden üçte- ikilik mesafede bulunmakta...Yıldız sisteminin merkezi çevresindeki dönüş hızıysa, Cygnus yıldız sistemi yönünde, saniyede 250 ila 300 kilometre... Bir dönüşün tamamlanması için 225 milyon yıl gerekiyor ve buna gökbilimciler "kozmik yıl" diyor.Bu durumda, dünyanın ilk oluşumundan bu yana yalnızca 25 kozmik yıl geçmiş... Dinozorlarsa, 1 kozmik yıl önce boy göstermişler dünyada...

8. YILDIZ SİSTEMİNİN EVRENDEKİ HAREKETİ: 

Evrendeki arkaplan radyasyon değişimlerinin ölçülebilmesi sonucu, Samanyolu yıldız sistemiyle komşu yıldız sistemlerinin, evren dediğimiz bütünlük içinde, saatte 2.1 milyon kilometre hızla yol aldıkları biliniyor.

Akıl almaz hızlar bunlar... Ne var ki, dünyanın sekiz hareketi birden hesaba katıldığında, dünyanın net hızının, Leo yıldız sistemi yönünde, (Bu sistem Arslan Burcu olarak bilinir) saniyede 4 bin ya da saatte 1.45 milyon kilometre olduğu anlaşılıyor.

Saatte 80 kilometreyi fazla bulan trafik polisleri saate 150 kilometreyi "kağnı hızı" sayan otomobil yarışçıları buna ne buyururlar acaba?

DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI


Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şeklineGEOİD denir. 

 

DÜNYANIN BOYUTLARI


•   Ekvator çevresi: 40.076 km
•   Kutuplar çevresi: 40.009 km
•   Ekvator yarıçapı: 6378 km
•   Kutuplar yarıçapı: 6357 km
•   Karalar yüzölçümü:149 milyon km2(%29)
•   Denizler yüzölçümü: 361 milyon km2(%71)
•   KYK’de karalar %39 denizler %61
•   GYK’de ise karalar %19 denizler %81 dir.
 

 

DÜNYANIN ŞEKLİNİN SONUÇLARI


•   Ekvatorun uzunluğu tam dairelik bir meridyenin uzunluğundan fazladır.
•   Paralellerin uzunluğu kutuplara doğru azalır.
•   İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır.
•   Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru azalır.
•   Yer şekilleri haritaya gerçeğe tam uygun olarak aktarılamaz.
•   Aynı anda Dünyanın yarısı aydınlık (gündüz) yarısı karanlık (gece) olur.
•   Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.
•   Yer çekimi kutuplara doğru artar.
•   Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.
•   Yer çekimi kutuplara doğru artar.

 


DÜNYANIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI

 


•   Gece gündüz olayı ardalanır (birbirini takip eder).
•   Güneş ışınlarının düşme açısı günün her saatine göre değişir.
•   Yerel saat farkları oluşur.
•   Günlük sıcaklık farkları oluşur.
Buna bağlı olarak; meltem rüzgarları oluşur mekanik çözülme olur.
•   Sürekli rüzgarların esme yönünde sapmalar olur.
•   Okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalar olur.
•   Dinamik basınç merkezleri oluşur. Yönler belirlenir. Fotosentez meydana gelir.


DÜNYANIN EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNÜŞÜNDE DOĞAN HIZLAR
1) ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI (Enleme bağlı)

 


•   Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir (1670 km/h) . Bu hız kutuplara doğru azalır. Bunun sonucunda;
•   Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara doğru uzar.
•   Gece gündüz arasındaki fark kutuplara doğru artar.
•   Atmosferin kalınlığı Ekvatorda fazla, kutuplarda azdır.
•   Ekvatorda yerçekimi az, kutuplarda fazladır.

 


2) AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı)

 


Dünyanın açısal hızı;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir.
*** Açısal hız her enlemde aynıdır. Açısal hız sonucunda yerel saat farkları oluşur.

 


DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI

 


Dünyanın güneş çevresinde dönerken izlediği yola yörünge, meydana getirdiği düzleme de yörünge düzlemi (ekliptik düzlem) denir. Dünyamızın yörüngesi elips biçimindedir.

 


ELİPS BİÇİMİNDEKİ YÖRÜNGENİN SONUÇLARI

 


Dünyamız güneşe bazen yaklaşır, bazen güneşten uzaklaşır. Dünyanın güneşe en yakın olduğu tarih 3 ocaktır. En uzakta olduğu tarih ise 4 temmuzdur.
Dünya güneşe yaklaşınca güneşin çekim kuvveti artar. Böylece dünya güneş çevresinde daha hızlı dönmeye başlar. Sonuçta şubat ayı 28 gündür. Yani K.Y.K ‘de kış mevsimi iki gün kısa olmaktadır.
Dünya güneşten uzaklaşınca çekim kuvveti ve hız azalır. Sonuçta yaz mevsimi K.Y.K.’de iki gün daha uzun olmaktadır.
*** Kısacası elipsoid yörünge mevsim sürelerinin farklı olmasında etkilidir. Dünyamızın yörüngesi daire biçiminde olsaydı; mevsim süreleri birbirine eşit olacaktı.


EKSEN EĞİKLİĞİ VE SONUÇLARI

 


(Ekvator düzlemi ile ekliptik arasında 23°27' , yer ekseni ile ekliptik arasında 66°33' açı olması)
Dönenceler meydana gelir. Dönence: kuzey ve güney yarım kürelerde güneş ışınlarının en son dik geldiği noktalara denir.
Matematik iklim kuşakları oluşur.
Güneş ışınlarının düşme açısı yıl boyunca değişir. Güneş ışınları yıl içinde dönencelere birer kez, dönenceler arasına da ikişer kez dik açıyla düşerler. Dönenceler dışında hiçbir yere güneş ışınları dik olarak düşmez.
Mevsimler oluşur. Dört mevsimin tek yaşandığı kuşak ılıman kuşaktır. Sebebi: güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca değişikliğin fazla olmasıdır.
Aynı tarihlerde kuzey ve güney yarımkürelerde farklı mevsim yaşanması.
Gece gündüz uzunluğunun sürekli değişmesi.
Güneşin doğuş ve batış konumu ile saatinin değişmesi.
Muson rüzgarlarının oluşması.
Aydınlanma dairesinin sürekli değişmesi.
Kutup bölgelerinde 24 saatten uzun gece ve gündüzlerin oluşması. Örnek: Kutup noktalarında 6 ay gündüz, 6 ay gece yaşanması.
*** Dönence ve matematik iklim kuşaklarının oluşmasında sadece eksen eğikliği etkilidir. Diğerlerinin oluşmasında eksen eğikliği ile birlikte yıllık hareketin de etkisi vardır.

 


EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI; (Ekvator düzlemi ile ekliptik üst üste çakışsaydı veya yer ekseni ekliptiği dik olarak kesseydi)

 


•   Dönenceler oluşmazdı.
•   Mevsim değişmesi olmazdı.
•   Güneş ışınları sadece Ekvatora dik gelirdi.
•   Aydınlanma dairesi sürekli kutup noktalarına teğet geçerdi.
•   Gece gündüz süreleri birbirine eşit olurdu.
•   Güneşin doğuş-batış konumu ve saati değişmezdi.

 


EKSEN EĞİKLİĞİ 20°OLSAYDI:

 


•   Güneş ışınlarının dik geldiği alan daralırdı.
•   Kutup kuşağı ve tropikal kuşağın alanları daralırken, ılıman kuşak genişlerdi.
•   Yurdumuzda yazlar daha serin, kışlar daha ılık olurdu.
•   Kutup ve ılıman kuşakta sıcaklık ortalaması azalırken tropikal kuşakta sıcaklık ortalaması artardı.
•   Gece-gündüz arasındaki zaman farkı azalırdı.
*** Eksen eğikliğinin 23°27' dan daha büyük olması durumunda yukarıdakilerin tam tersi bir durum yaşanırdı.DÜNYANIN ŞEKLİ VE SONUÇLARI


Dünyamızın Ekvatorda şişkin, Kutuplarda basık olan kendine has şeklineGEOİD denir. 

 

 

 
  toplam 62418 ziyaretçi (94819 klik) kişi burdaydı!
 
 
Giriş sayfası yap